باکو, آذربایجان — آیا هماهنگی بین علم و دین می‌تواند در اجتما‌ع‌هایی در سرتاسر جهان که با افراط گرایی مذهبی و شک‌گرایی علمی دست و پنجه نرم می‌کنند، راهی به سوی صلح پایدار ارائه دهد؟

این پرسش محوری در کنفرانس ملی اخیر در آذربایجان مورد بررسی قرار گرفت. این کنفرانس توسط جامعهٔ بهائی آذربایجان و با همکاری کمیتهٔ دولتی انجمن‌های مذهبی آن کشور سازماندهی شد.

این کنفرانس، با عنوان «صلح جهانی: وحدت علم و دین» حدود ۸۰ شرکت‌کننده، از جمله نمایندگان مجلس و دیگر مقامات، دانشگاهیان، روزنامه‌نگاران و نمایندگان جوامع مذهبی مختلف را گرد هم آورد. هدف این گردهمایی بررسی این موضوع بود که نه علم و نه دین به تنهایی برای دستیابی به صلح کافی نیستند، بلکه تلفیق هماهنگ آن‌هاست که می‌تواند بینش‌ها و انگیزه‌های لازم برای اقدامی که منجر به تحول شود را فراهم کند.

رمضان عسگرلی (Ramazan Asgarli)، از اعضای محفل روحانی ملی بهائیان آذربایجان، دربارهٔ اصل هماهنگی علم و دین توضیح داد: «برای اندیشیدن به صلح و انجام اقدامات عملی، ما دانش خود را از دو نظام می‌گیریم: علم و دین.»

او افزود: «یکی از این نظام‌ها اسرار طبیعت را برای ما آشکار می‌کند… و قدرت کشف امور در قلمرو مادی را از طریق پژوهش فکری به ما می‌دهد، در حالی که دیگری به ما کمک می‌کند تا در مسیر زندگی حرکت کنیم و به دنبال معنا بگردیم. …اما هر دو در خدمت بهروزی انسان هستند.»

صلح جهانی نه تنها ممکن است بلکه اجتناب‌ناپذیر است

سیاوش حیدروف (Sayavush Heydarov)، معاون کمیتهٔ دولتی‌ کار با سازمان‌های مذهبی، بر اهمیت این کنفرانس تأکید کرد و گفت: «جهان ما با مصیبت‌های متعددی مواجه است. ما باید به دنبال چاره‌ای برای التیام زخم‌ها و ترسیم مسیری به سوی صلح جهانی باشیم. در این مسیر باید به دقت نقش‌هایی که علم و دین در هدایت ما به سوی آن مقصد ایفا می‌کنند را مورد توجه قرار دهیم.»

آقای عسگرلی با استناد به سندی از بیت العدل اعظم با عنوان «وعدۀ صلح جهانی»، دیدگاهی در مورد مسیر دستیابی به صلح ارائه کرد و گفت:

«برای اولین‌بار در تاريخ بشر هر فرد قادر است که تمامی کرۀ زمين را با بی‌شمار مردمان متنوع‌اش در يک چشم‌انداز واحد مشاهده نماید. صلح عمومی نه تنها ممکن، بلکه اجتناب‌ناپذير است و مرحلهٔ بعدی در سیر تکامل این سیاره می‌باشد.»

فرح عسگروا (Farah Asgarova)، مدیر این کنفرانس و یکی از اعضای دفتر امور خارجی بهائیان کشور، این ادعای قدرتمند را شرح داد و تأکید کرد که مفهوم صلح در دیانت بهائی صرفاً به معنای عدم وجود درگیری و اختلاف نیست، بلکه نیاز به دگرگونی اساسی در ساختارهای اجتماعی بر اساس اصول معنوی مانند هماهنگی علم و دین، تساوی زن و مرد و یگانگی بشریت است.

پرداختن به تصورات غلط رایج در مورد طبیعت انسان

شرکت‌کنندگان در گفت‌وگوهای خود بررسی کردند که چگونه اصل هماهنگی علم و دین می‌تواند بینش‌هایی را در مورد چالش‌های اجتماعی مانند افراط‌گرایی مذهبی ارائه دهد.

آقای عسگرلی تأکید کرد که این اصل، رویکردی منطقی به درک طبیعت انسان و اجتماع را تشویق کرده و در عین حال از آموزه‌های معنوی بهره می‌گیرد که ظرفیت بالقوهٔ والای ما را تأیید می‌کنند.

او توضیح داد که یکی از موانع اصلی دستیابی به صلح، تصور غلط رایج دربارهٔ ماهیت انسان است که اغلب بررسی نمی‌شود. او گفت: «پرخاشگری و درگیری بر نظام‌های اجتماعی، اقتصادی و مذهبی جهان تسلط دارد و سبب شده بسیاری باور کنند که چنین رفتاری ذاتی و تغییرناپذیر است.»

او ادامه داد: «این دیدگاه تضادهایی را در روابط ایجاد می‌کند: در حالی که بسیاری از مردم در سراسر جهان به دنبال صلح و هماهنگی هستند، همزمان می‌پذیرند که طبیعت انسان ذاتاً خودخواه و پرخاشگر است و این طرز تفکر باعث می‌شود پیشرفت و صلح دست نیافتنی به نظر برسند.»

آقای عسگرلی دیدگاه جایگزینی را ارائه کرد: «با بازتعریف طبیعت انسان به‌عنوان موجودی با ظرفیت شرافت و صلح، می‌توانیم با درکی بسیار متفاوت از نیروی بالقوهٔ انسانی، در جهت همسو کردن ساختارهای اجتماعی و نظام‌های آموزشی خود کار کنیم؛ درکی که می‌تواند شرایط اجتماعی را برای پرورش صلح، به جای درگیری و اختلاف فراهم کند.»

نقطهٔ عطفی در یک گفت‌وگوی ملی

شرکت‌کنندگان خاطرنشان کردند که این کنفرانس، نشست ملی منحصر به فردی را برای تأمل دربارهٔ ایجاد صلح از طریق دیدگاه‌های مختلف ارائه کرده و نقطه‌ٔ عطفی در عمیق‌تر کردن گفت‌وگوی ملی جاری در زمینهٔ هماهنگی و پیشرفت اجتماعی به شمار می‌رود.

یادگار ممدلی (Yadigar Mammadli)، رئیس ادارهٔ رسانه در مرکز چندفرهنگی بین‌المللی باکو، بر اهمیت گفت‌وگوهای فراگیر تأکید کرد. او گفت: «امنیت و نجات بشریت در صلح جهانی نهفته است. چگونه می‌خواهیم آن را بسازیم؟ ما باید از دیدگاه‌های مختلف در مورد آن صحبت کنیم. من از جامعهٔ بهائی برای چنین ابتکار شجاعانه‌ای تشکر می‌کنم.»

این کنفرانس همچنین تأملاتی بر نقش جوامع مذهبی در پرورش صلح را برانگیخت. توران عرفان (Turan Irfan)، یک محقق دینی، اظهار داشت: «خوشحالم که بهائیان (آذربایجان) گفت‌وگویی را در مورد چنین موضوع چالش برانگیزی آغاز کرده و آن را به کانون گفت‌و‌گویی در حال گسترش تبدیل کردند.»

تأثیر این کنفرانس فراتر از خود رویداد بوده و برنامه‌هایی برای ادامهٔ این گفت‌وگوها در محیط‌هایی کوچک‌تر در طول سال در دست اجرا است که منتهی به سمینار دومی با موضوع هماهنگی بین علم و دین در سال آینده خواهد شد.