تورنتو — جایزهٔ معتبر دوسالانهٔ بین‌المللی موسسهٔ‌ سلطنتی معماری کانادا (RAIC) یک جایزهٔ معمولی معماری نیست.

هیئت داوران بین‌المللی متشکل از شش معمار برجسته باید ساختمانی را انتخاب کنند که از جهت «تحول‌آفرینی در بستر اجتماعی خود» و «تجسم ارزش‌های انسانی همچون عدالت، احترام، برابری و شمول» شاخص باشد. این انتخاب از میان مجموعه‌ای فوق‌العاده از ساختارهای معماری از سراسر دنیا صورت می‌گیرد که توانسته‌اند زندگی اجتماعی جوامع پیرامون خود را تحت تاثیر قرار دهند.

امسال جایزۀ بین‌المللی صدهزار دلاری مؤسسه‌ سلطنتی کانادا به معبد بهائی آمریکای جنوبی تعلق گرفت. مبلغ جایزه صرف نگهداری این معبد در دراز مدت خواهد شد. معبد بهائی آمریکای جنوبی که به سفارش بیت‌العدل اعظم و با طراحی معمار کانادایی، سیامک حریری، ساخته شده است تبدیل به یادواره‌ای نمادین از وحدت در سانتیاگو و فرای مرزهای آن شده است. این معبد که بر کوه پایه‌های آند و مشرف بر شهر قرار دارد، در اکتبر ۲۰۱۶ افتتاح شد و از آنزمان ۱.۴میلیون بازدیدکننده داشته است. این معبد، نه تنها نماد وحدت بلکه بیانگر این اعتقاد عمیق است که عبادت خداوند با خدمت به بشر ارتباط نزدیک دارد.

رابطۀ بین آنچه به دست بشر ساخته می‌شود و بهروزی اجتماع، یکی از نکات اصلی مورد توجه هیئت داوران این جایزه بود. دیارموید نش (Diarmuid Nash)، رئیس این هیئت، می‌گوید سه پروژۀ معماری به دلیل تأثیر تحول‌آفرینی که بر جوامع خود داشتند به عنوان فینالیست برگزیده شدند. «معبد بهائی پروژه‌ای مربوط به جامعه بود. داوطلبین بیشماری روی آن کار کرده بودند؛ شبیه آنچه در یک پروژهٔ محلی در روستایی کوچک اتفاق می‌افتد اما این بار در سطحی جهانی.»

وی در ادامه گفت: «اما این معبد از جامعه فراتر رفته و تجسمی از اصول آئین بهائی است- این که انسان‌ها با هم برابرند، اینکه هر کسی می‌تواند برای تأمل و تفکر و تجدید قوا به اینجا بیاید. اثر این معبد از جامعهٔ خود فراتر رفته و مردم بسیاری را از اقشار مختلف به سوی خود جذب می‌کند.»

فرایند گزینش، بسیار سختگیرانه بود و شش ماه طول کشید. از اعضای هیئت داوران خواسته شده بود که به عنوان بخشی از تحقیق و فرایند گزینش از ساختمان‌ها نیز بازدید کنند. آقای نش می‌گوید: «ما از استفان هودر (Stephen Hodder)، رئیس پیشین موسسۀ سلطنتی معماری بریتانیا و داور مهمان خواستیم از این پروژه بازدید کند. می‌دانستیم که او نگاهی غیرجانبدارانه خواهد داشت.»

آقای هودر اوائل امسال به مدت سه روز از معبد بازدید کرد و زمان زیادی را با جامعهٔ محلی گذراند. او بعدها نظر خود را با هیئت داوران در میان گذاشت و در بارۀ معبد گفت: «یک معماری حقیقتاً تحول‌آفرین، جاودانه و معنوی، که هرگز مشابه آن را تجربه نکرده‌ام و تأثیر آن بسیار فراتر از خود ساختمان است.»

آقای نش در مورد بازدید آقای هودر گفت: «استفان به من گفت از زمان بازدیدش از رونچامپ (Ronchamp)، کلیسای مشهوری که همۀ ما در حرفهٔ معماری از آن بازدید کرده‌ایم، تا به حال این اندازه از نظر احساسی تحت تأثیر قرار نگرفته بود. این معبد سنگ محک معماری مدرن است. او گفت: «تأثیر این معبد از شهر سانتیاگو فراتر می‌رود و جهان را در بر می گیرد.»

آقای هودر در نظرات خود به هیئت داوران گفت:

«چطور یک ساختمان می‌تواند تجسم‌ بخش روح وحدت و یک مکان مقدس باشد یا چگونه می‌تواند بی‌هیچ درخواستی آرامشی فراگیر ایجاد کند؟ فضای داخلی به شکلی مارپیچی همچون یک موج بالا می‌رود و در اوج خود به یک قاب شیشه‌ای می‌رسد که روی آن ذکر «یا بهاءالابهی» نقش بسته است. صندلی‌ها به سمت حیفا و آرامگاه حضرت باب، مبشر حضرت بهاءالله، قرار گرفته‌اند...اما چرا مردم دسته دسته به معبد بهائی می‌آیند؟ آیا به خاطر باغ با گونه‌های گیاهان بومی است که با عشق توسط داوطلبین نگه‌داری می‌شود یا به خاطر منظرۀ سانتیاگو و غروب‌های بی‌نظیرش؟ و یا کنجکاوی برای دیدن شیئی که بر دامنهٔ کوه قرار گرفته است؟ معبد است که همه را جذب می‌کند... شب‌ها، ماتی شیشه‌‌های نمای بیرونی و شفافیت مرمر پرتغالی در تضاد با هم قرار می‌گیرند، گویی گنبد از درون با نوری فرا زمینی می‌درخشد... این معبد تنها نقطه‌ٔ تمرکزی برای جامعه‌ٔ بهائی فراهم نیاورده بلکه از طریق تعهد این جامعه به «خدمت» باعث ارتقای محله و بهروزی آن نیز شده است.»

نه تنها تأثیر این معبد بر اجتماع بلکه مهارتی نیز که در ساخت آن به کار رفته است نظر هیئت داوران را جلب کرد. آقای نش می‌گوید: «این معبد با عشق ساخته شده است. چوب کاری‌ها، سنگ‌کاری‌ها و شیشه کاری‌ها- همۀ اینها هنر دست هستند که برای پروژه‌ای این چنین پیچیده قابل‌توجه است. این موارد تأثیر شدیدی بر هیئت داوران داشت. این طور احساس می‌شد که این ساختمان محصول هنر دست جامعه است.»

پس از مراسم جایزه، آقای حریری در مورد این پروژه صحبت کرد. او توضیح داد:‌ «صدها نفر با فداکاری، ایثار و بکارگیری مهارت‌های بسیار در این پروژه کار کردند و خود را در صف اول آنچه در معماری امکان‌پذیر است قرار دادند.»

«این معبد، بازتاب یک اشتیاق است. آنچه یک معمار انجام می‌دهد تجسم بخشیدن به این اشتیاق است. وقتی شما چنین امکانی داشته باشید، زمانی که اشتیاقتان بسیار قوی باشد، نیاز به قوهٔ تصور بسیار بیشتری است که این اشتیاق را پاسخگو باشید.»

مراسم اهدای جایزه در روز ۲۵ اکتبر در یک مهمانی در قصر وستن هاربر (Westin Harbour) در تورنتو برگزار شد. آقای حریری آن شب در صحبت‌هایش گفت: «بیش از هرچیز، باید از بیت‌العدل اعظم قدردانی کنیم که منبع دائمی هدایت، تشویق و مداومت بودند.»

آقای نش که در مراسم آن روز حضور داشت می‌گوید بعد از اینکه این صحبت تمام شد همۀ مردم ایستادند و کف زدند. «همۀ ما بسیار متاثٔر شده بودیم. این پروژه‌ای است که پویایی خودش را دارد. قرار بر آن است که این ساختمان ۴۰۰ سال دوام بیاورد. من گمان می‌کنم بسیار بیش از این باقی خواهد ماند.»