دهلی‌نو — آقای شيو ويسواناتان (Shiv Visvanathan) در سال ٢٠٠٢ از ايالت گجرات (Gujarat) هندوستان بازديد كرد. در آن زمان تظاهرات عمومی خشونت‌آميزی در جریان بود كه منجر به كشته شدن بيش از هزار نفر شده بود.

اين واقعۀ ناگوار، یادآور این موضوع بود که تنوع اگر چه بايد به عنوان منبعی غنی برای یک جامعه انگاشته شود، اغلب باعث درگیری و مناقشه است. با اين حال، بنا بر گفتۀ دكتر ويسواناتان، روشنفکر و دانشمند برجستۀ علوم اجتماعی هندوستان، صرفاً با توسل به عقلانیت نمی‌توان از تنش‌هايی كه به خشونت دامن می‌زنند اجتناب کرد. نیاز به درک وسیع‌تری از دانش داريم، دركی كه نه تنها مبتنی بر پژوهش‌‌ها و بصیرت‌های علمی باشد بلكه از نظام‌های دانشی كه به ابعاد روحانی و عرفانی زندگی می‌پردازند نیز بهره گیرد.

دكتر ويسواناتان با تأمل و تفکر بر فاجعۀ گجرات گفت: «در حالی که مردم دين را مسبب این مشكل می‌دانند، یافته‌های من نشان می‌دهند که دین به ما قدرت تسکین و التیام می‌بخشد.»

دكتر ويسواناتان، سخنران اصلی ‌کنفرانس «قدردانی از تنوع: نقش دين در ساختن اجتماعی پذیرای همگان» بود كه توسط جامعۀ بهائی هندوستان در ۲۹ ژوئن ترتیب داده شد. اين گردهمایی که در معبد بهائی دهلی‌نو برگزار شد، دانشگاهیان برجسته و نمايندگان سازمان‌های غیردولتی هندوستان را گرد هم آورد تا درباره رابطۀ دين و تنوع بحث و گفتگو نمایند و به بررسی شیوه‌های جديد مفهوم‌سازی هر دو بپردازند.

در سرتاسر دنيا عواملی که گروه‌های متنوع را به هم پیوند می‌زنند، اغلب سطحی‌تر از آن هستند كه توان ایستادگی در مقابل نيروهای مخرب را داشته باشند؛ نیروهای مخربی همچون بی‌عدالتی فزاینده، شكاف در حال گسترش میان فقیران و ثروتمندان، بنيادگرايی دينی رو به افزایش و خشونت‌های فرقه‌ای، مهاجرت از روستا به شهرها و بحران محيط‌زيست. تنوع كه منبعی بی‌نهایت ارزشمند برای غنا بخشیدن به اجتماع است، به عنوان وسیله‌ای برای تحریک گروه‌های مختلف بر علیه یکدیگر و پیشبرد دستورکارهای سياسی و اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دكتر ويسواناتان، بعد از فروپاشی نظام آپارتاید در آفریقای جنوبی، در سال ۱۹۹۴ يكی از ناظران كميسيون حقيقت و آشتی در این کشور بود. او شاهد آن بود که چگونه وجود یک فلسفۀ معنوی و عمیق در این کشور که با نام «اوبونتو» (Ubuntu) شناخته می‌شود و تأکید بر به هم پیوستگی ذاتی بشریت دارد، امکان بخشش را فراهم آورد.

او اظهار داشت: «بدون اين آگاهی دینی، دستیابی به وحدت امکان‌پذیر نبود». آنچه در این در این زمینه او بسیار ارزشمند یافته بود این بود که تنوع به عنوان لازمۀ داشتن حس کاملی از یکپارچگی درک می‌شد.

ایجاد فضايی که اندیشمندان و فعالانی که دغدغۀ انسجام اجتماعی دارند گرد هم آیند، فهم و برداشت‌های خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و مسیر پیشرفت را بررسی نمایند، اقدامی به موقع از طرف جامعۀ بهائی هند است. يك اعتقاد راسخ میان حاضران در این نشست آن بود که دين نقشی ارزنده در كمك به مردم برای درک تنوع، غلبه بر تعصبات و تنفر و تلاش برای صلح دارد.

آقای آرش فضلی، پژوهشگر ارشد موسسۀ مطالعات رفاه جهانی در هندوستان، در سخنان آغازین این نشست اظهار داشت که هم در گذشته هم در زمان حال، سوءاستفاده از دين منجر به تعصب و تقليد كوركورانه شده است. دكتر فضلی گفت: «آن دسته از آداب و رسوم دينی كه موجب تنفر و تعصب می شوند، تحریف، کژاندیشی و انحراف از روح حقيقی دين هستند كه هدفش ايجاد وحدت است.»

او اظهار داشت ترميم اصولی شکاف‌های میان جوامع مختلف، به خصوص در دورانی كه نيروهای متعصب و انزواطلب در جوامع بسیاری آشفتگی ایجاد کرده‌اند، نيازمند دركی کامل‌تر از نقش حياتی و منحصربه فرد دين در ایجاد وحدت است.

دكتر فضلی بیان داشت این موضوع برای بسیاری از جوامع دینی چالش ایجاد می‌‌کند: «برای اينكه دين به مسئوليتش عمل نماید، بايد واجد شرايط خاصی باشد: بايد آگاهی عميقی از یگانگی نوع بشر ايجاد كند، هماهنگ با علم و عقل باشد و از خرافات و تقليد كوركورانه دوری کند، تحری حقيقت را ترویج نماید و وحدت اديان را تصدیق کند.»